شهرستان شاهرود یکی از شهرستان‌های استان سمنان است. مرکز این شهرستان شهر شاهرود است و در شمال شرقی کشور ایران قرار دارد. جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۳۴٫۸۲۵ نفر بوده است

 شهرها و بخشها

• شهرها: شاهرود، بسطام، مجن، کلاته خیج، بیارجمند و میامی.
• بخشها: مرکزی، میامی، بسطام و بیارجمند.

مراکز تاریخی و باستانی

برج کاشانه بسطام

در قسمت جنوب شرقی مسجد جامع شهر بسطام برجی بلند وجود دارد که به نام کاشانه معروف می‌‌باشد. ارتفاع این برج از داخل 24 متر و از بیرون 20 متر می‌‌باشد. شکل خارجی آن کثیرالاضلاع و منتظم سی ضلعی است. در بالای برج دو حاشیه از آجرهای بزرگ وجود دارد که روی آن مطالبی نوشته شده است. در ضلع جنوب غربی این برج روی یک آجر کلمه بسم الله الرحمن الرحیم با خط ثلث بسیار زیبایی خوانده می‌شود . تاریخ ساخت آن بدرستی مشخص نیست و به عقیده اهالی محلی این برج قبل از اسلام آتشکده زرتشتیان بوده است. بعضی از مشرق شناسان از جمله گدار بر این باورند که این بنا از آثار غازان خان مغول است و اسم اصلی آن غازانه بوده است و به مرور زمان و بدون توجه به اصل آن کاشانه نام نهاده شده است.

 آرامگاه بایزید بسطامی

مقبره این عارف شهیر در شهر بسطام و شمال مقبره امام زاده محمد است. مقبره این عارف فاقد هرگونه تزئین است. و به نظر می‌‌رسد هیچ گاه ساختمانی مشابه مقبره دیگر بزرگان روی آن بنا نشده باشد و در حقیقت بی اعتنایی به مادیات و گریز از تجمل در این آرامگاه بوضوح به چشم می‌آید. وارستگی و بی نیازی بایزید بسطامی حتی بعد از مرگ وی و گذشت یازده قرن, در مرقدش مشهود است. مقبره بایزید بسطامی داری یک پنجره مسقف آهنی است. روی قبر یک سنگ مرمر قرار دارد که کلماتی از مناجات مشهور علی ابن ابی طالب برآن حک شده است. آنطور که از این سنگ بر می‌آید متعلق به شخصی به نام قاضی ملک می‌‌باشد که احتمال می‌رود حاکم قومس بوده باشد ولی اینکه چگونه از اینجا سر در آورده کسی چیزی نمی‌داند.

 آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی

در 24 کیلومتری شاهرود در شمال قصبه خرقان روی یک تپه آرامگاه عارف نامی و وارسته به نام شیخ ابوالحسن خرقانی به چشم میخورد. فضای سبز اطراف آن به آرامگاه قداست خاصی بخشیده است. روی قبر شیخ یک قطعه سنگ مرمری قرار دارد که اشعاری برآن حک شده است. در جوار این مقبره مسجدی بودکه گنبدی مخروطی شکل و مزین به کاشی کاری هی زیبا داشت. در حال حاضر از مسجد و گنبد یاد شده , فقط محراب آن باقی مانده است که برخلاف مسجدهای دیگر این نواحی رو به مغرب است. محراب مذکور داری گچبری هی زیبا و استادانه می‌‌باشد.

 آرامگاه شیخ حسن جوری

این آرامگاه در 150 کیلومتری شاهرود واقع در روستی کلاته میر علم فیروزآباد حوالی روستی فرومد ا ست. این آرامگاه که متشکل از یک اتاق 4 در 3 و گنبد مدور روی آن است, در قسمت شمالی شهر قدیمی جور قرار دارد و از خشت خام ساخته شده است. و عاری از هرگونه پیرایه و تشریفات ظاهری می‌‌باشد. شیخ حسن جوری یکی از رهبران قیام سربداران و از شاگردان شیخ خلیفه و از رهبران سیاسی و مذهبی قرن هفتم هجری بود که به دست وجی الدین مسعود در سال 745 به شهادت رسید .

 آرامگاه ابن یمین فرومدی

این آرامگاه در انتهای روستای فرومد قرار دارد که متعلق به شاعر معروف قطعه سرای پارسی ابن یمین فرومدی (این یمین قریومدی) است. باطن ساختمان زیبا به هیچ وجه با بافت روستا تطابق ندارد. و شش گوش است و زوایی زیبایی بنا را در برگرفته است. سنگ قبر داری شش ضلع کوچک است که روی آن نوشته شده است , آرامگاه امیر فخرالدین محمد ابن یمین الدین متخلص به ابن یمین. شاعری بوده است دانشمند. دوران زندگی را با کمال مناعت و وارستگی به پایان رسانده است. دیوان کامل او در جنگ سربداران از بین رفت و دیوان دیگری تنظیم کرد که به جای مانده است. سال تولدش برابر با 685 هجری قمری و سال وفاتش برابر است با 769 هجری قمری.

 قلعه میامی

قلعه میامی در جنوب میامی قرار گرفته است که در حال حاضر خرابه‌ای بیش نیست. طبق نظر مردم منطقه این خرابه در گذشته مرکز میامی بوده است. و در زمان حمله مغول ویران گردید .قلعه اراکی چهار برجی نیز در منطقه میامی در بالی کوه میامی قرار دارد که دروازه آن را از آجر ساخته‌اند و یک آب انبار بزرگ در میان آن قرار دارد .در جلوی این قلعه که نزدیک به یکی از قله‌ها می‌‌باشد , آثار حدود دویست خانه رویت می‌شود. همه راههی بین قلعه و کوه مورد نظر را با سنگ بسته‌اند که کسی نتواند خود را به آنجا برساند.

 قلعه پارتها

بتازگی در شاهرود یک قلعه مربوط به زمان پارتها و ساسانیان با قدمتی دو هزار ساله کشف گردید. در درون این قلعه که در حوالی یک روستا در شاهرود واقع گردیده بقایای کوره آجر پزی و سفالینه‌های مربوط به آن دوران وجود دارد. قلعه مذکور که مستطیل شکل است پانزده متر ارتفاع دارد و در چهار طرف آن تاقهای فرو ریخته قوسی شکل وجود دارد .این قلعه که احتمال می‌رود در ابتدا سه طبقه بوده از ویژگی دوران پارتها برخوردار می‌‌باشد.

کاروانسری میان دشت

این کاروانسرا در دهکده میاندشت د ر110 کیلومتری شرق شاهرود بین جاده سبزوار و شاهرود قرار گرفته است که به صورت سه کاروانسری به هم متصل می‌‌باشد و به کاروانسری شاه عباسی معروف گردیده است. از این سه کاروانسرا یکی در زمان شاه عباس اول ساخته شد و دو کاروانسری دیگر در زمان‌های دیگر با پالان چهار ایوانی ساخته شده است که مصالح ساختمانی آن نیز از آجر می‌‌باشد. این کاروانسرا جهانگردان بسیار زیادی را به خود جلب نموده است.

 اماکن زیارتی و مذهبی مسجد جامع بسطام

این مسجد در جنوب بسطام و در حد فاصل دویست متری جنوب آرامگاه بایزید بسطامی قرار گرفته است. این مسجد به دو قسمت تقسیم می‌گردد. قسمت اول عبارت است از صحن مسجد که داری محرابی است که با گچبری‌های بسیار زیبا و هنرمندانه ترئین گردیده است. صحن مسجد مربع و فضای آن باز است. قسمت دوم از لحاظ شیوه و صنعتی که در ساختن آن بکار رفته با قسمت اول فرق دارد. تفاوت فاحش گچبری مستطیل دوم با تمام گچبری‌های این محراب کاملاً محسوس است. به نظر می‌‌رسد از آنجا که این مسجد در سال 706 هجری ساخته شده و درآن زمان مذهب تسنن در ایران رواج داشته , اسامی ابوبکر و عمر و عثمان برآن نوشته شده بود. ولی از زمان رواج مذهب شیعه و تسلط فرمانروایان و حکام شیعی آن اسامی را حذف کرده و بجی آن نام علی بن ابی طالب ولی الله را نوشته‌اند.جاذبه‌های طبیعی

رودخانه تاش یا شاهرود

رودخانه تاش یا شاهرود از کانون‌های آبگیر شاه کوه و شاه وار حد فاصل تاش و مجن در فصول فراوانی نزولات جوی سرچشمه می‌گیرد .این رود پس از دریافت چندین رشته فرعی در ناحیه کوهستانی و پس از آبیاری بخشی از زمینهای بسطام و زیراستاق , به سوی کویر نمک جاری می‌گردد. بالادست این رودخانه گردشگاههی محدودی در فصل بهار و تابستان موجود می‌‌باشد.

منطقه حفاظت شده خوارتوران

منطقه حفاظت شده خوارتوران در قسمت جنوب شرقی شاهرود قرار گرفته که از نظر وسعت می‌توان آن را بزرگ‌ترین منطقه حفاظت شده ایران نامید .مساحت آن بیش از 000/000/1 هکتار است و حیوانات عمده منطقه عبارت‌اند از: خرگوش � کبک � تیهو � هوبره � تشی �باقرقره � شغال � پلنگ � گرگ � کفتار � قاراکل � گورخر � آهو � جبیر � کل � بز � میش و قوچ. اهمیت این منطقه به دلیل وجود یک نوع گورخر معروف به نام گور خر ایرانی می‌‌باشد. که همانگونه که از اسمش پیداست فقط در ایران یافت می‌شود .

منطقه حفاظت شده خوش ییلاق

منطقه حفاظت شده خوش ییلاق در قسمت شمال شرقی شاهرود قرار گرفته و مساحت آن در حدود 156 هکتار می‌‌باشد و حیوانات وحشی این منطقه نیز عبارت‌اند از: آهو، مرال، گورخر، یوزپلنگ، گربه وحشی، قاراکل، خرس، روباه، گرگ، شغال، تشی، خرگوش، ایبا، هوبره، قرقاول، تیهو و کبک.

 منطقه شكار ممنوع تپال

منطقه شكار ممنوع تپال با وسعتی برابر 30 هزار هكتار در شمال غربی شهرستان شاهرود واقع شده و منطقه ای است كوهستانی و دشتی كه در مجاورت شاهرود واقع شده است . منطقه تپال با چشم اندازهای بسیار زیبا از دیر زمان محل مناسبی جهت زیستگاه وحوش و محل مناسبی جهت بازدید دوستداران طبیعت به شمار می رود .

این منطقه كه تا قبل از سال 1373 از نظر حیات وحش دچار آسیبهای جدی شده بود جهت احیا ء آن طبق آگهی روزنامه رسمی به مدت 5 سال از سوی شورایعالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه شكار ممنوع و تحت حفاظت قرار گرفت كه پس از انقضای این مهلت از اول آذر ماه سال 1377 به مدت 5 سال دیگر منطقه شكار ممنوع اعلام گردید هاست این منطقه به لحاظ نزدیكی و مجاورت شهرستان شاهرود و مجن از موقعیت خاصی برخوردار بوده و دسترسی به این منطقه برای گردشگران و دوستداران طبیعت با كمترین زمان و هزینه امكان پذیر می باشد .

از گونه های بارز حیات وحش این منطقه می توان قوچ و میش ،‌كل و بز ، آهو ، خرس قهوه ای ، پلنگ ، كبك ، كیهو ،‌كبك دری ، شغال ، و انواع پرندگان وحشی را می توان نام برد.

پناهگاه حیات وحش خوش‌ییلاق

ذخیره‌گاه زیست كره توران

پانویس

1. ↑پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران

 منابع و پتانسیل‌های موجود گردشگری شهرستان شاهرود

ردیف نام اثر جاذبه دوره تاریخی محل استقرار نوع اثر عملكرد جذب گردشگر 1 مسجد جامع شاهرود شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی منطقه ای 2 مسجد حضرت مجتبی (ع) شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 3 تكیه و مسجد میامی میامی تاریخی - فرهنگی محلی 4 مسجد بایزید بسطامی شهر بسطام تاریخی - فرهنگی محلی 5 مسجد جنب بقعه امامزاده محمد (ع) شهر بسطام تاریخی - فرهنگی محلی 6 دالان ورودی صحن امامزاده محمد 716 - 680 هق شهر بسطام تاریخی - فرهنگی محلی 7 مسجد جامع بسطام شهر بسطام تاریخی - فرهنگی ملی 8 منار بسطام (شرق مسجد) شهر بسطام تاریخی - فرهنگی ملی 9 مسجد جامع فرومد 165 كیلومتری شمال غربی بسطام تاریخی - فرهنگی بین المللی 10 مساجد روستای ابرسج 15 كیلومتری شمال غربی بسطام تاریخی - فرهنگی محلی 11 آستانه مباركه حضرت امامزاده محمد (ع) 703 - 670 هق 6 كیلومتری شمالی شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 12 بقاع متبركه امامزاده حمید و امامزاده مجید 21 كیلومتری جنوب شهر شاهرود در روستای دهملا تاریخی - فرهنگی محلی 13 آرامگاه بایزید بسطامی شهر بسطام تاریخی - فرهنگی بین المللی 14 صومعه بایزید بسطامی شهر بسطام تاریخی - فرهنگی بین المللی 15 آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی 24 كیلومتری شاهرود (روستای خرقان) تاریخی - فرهنگی بین المللی 16 آرامگاه شیخ عماد الدین 7 كیلومتری شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 17 آرامگاه شیخ حسن جوری 745 هق 150 كیلومتری شاهرود (قریه كلاته میرعلم) تاریخی - فرهنگی محلی 18 آرامگاه ابن یمین فرومدی روستای فرومد تاریخی - فرهنگی ملی 19 كاروانسرای میامی 1064 هش 60 كیلومتری شرق شاهرود (جاده شاهرود - سبزوار) تاریخی - فرهنگی منطقه ای 20 كاروانسرای بدشت 8 كیلومتری شاهرود (روستای بدشت) تاریخی - فرهنگی منطقه ای 21 كاروانسرای میاندشت دوره صفویه در 109 كیلومتری شرق شاهرود تاریخی - فرهنگی منطقه ای 22 كاروانسرای دهملا دوره قاجاریه روستای دهملا تاریخی - فرهنگی ملی 23 كاروانسرای عباس آباد دوره صفویه روستای عباس آباد 27 كیلومتری شرق شاهرود تاریخی - فرهنگی منطقه ای 24 كاروانسرای شیخ دوره ایلخانی 50 كیلومتری شمال میامی تاریخی - فرهنگی محلی 25 كاروانسرای الماك دوره صفویه جاده شاهرود سبزوار تاریخی - فرهنگی محلی 26 كاروانسرای صدرآباد دوره صفویه روستای صدرآباد تاریخی - فرهنگی محلی 27 كاروانسرای سنگی جاده ابریشم روستای محمد آباد پل ابریشم تاریخی - فرهنگی محلی 28 قلاع بدشت 8 كیلومتری شمال شرقی شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 29 قلعه دهملا روستای دهملا تاریخی - فرهنگی محلی 30 قلعه نو خرقان 20 كیلومتری شرق شاهرود روستای نوخرقان تاریخی - فرهنگی منطقه ای 31 قلعه میامی جنوب میامی تاریخی - فرهنگی محلی 32 قلعه گری یا كافر قلعه گردنه خوش ییلاق تاریخی - فرهنگی محلی 33 قلعه تك دوره قاجاریه 3 كیلومتری شرق جاده شاهرود (گرگان) تاریخی - فرهنگی محلی 34 قلعه كهنه روستای نوخرقان تاریخی - فرهنگی محلی 35 قلعه سه برج روستای اردیان در 5 كیلومتری شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 36 قلعه قدیمی علی آباد 24 كیلومتری شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 37 قلعه زیدر 12 كیلومتری شرق بخش میامی راه تهران مشهد تاریخی - فرهنگی منطقه ای 38 تپه سنگ چخماق 8 كیلومتری شمالی شاهرود تاریخی - فرهنگی بین المللی 39 تپه خوریان در 10 كیلومتری جنوب شرقی شاهرود تاریخی محلی 40 تپه تاریخی شهر شاهرود شهر شاهرود تاریخی محلی 41 تپه گنبدی روستای دیزج تاریخی محلی 42 تپه قلعه خان و تپه حدگاه روستای خانخودی 180 كیلومتری شاهرود تاریخی محلی 43 تپه شیخ هادی ، قلعه ، حصار خونی روستای مغان در 5 كیلومتری شاهرود تاریخی محلی 44 سیاه تپه روستای قلعه شوكت در 9 كیلومتری شاهرود تاریخی محلی 45 تپه لو ، عباس آباد ، شیخ روستای فرج آباد در 20 كیلومتری شاهرود تاریخی محلی 46 تپه درزو ، سیاه رنگی ، استاد علی روستای دهملا در 24 كیلومتری شاهرود تاریخی محلی 47 تپه استاد علی ، كربلایی محمد محمد ، میلو ، دومان روستای كلانتون در 22 كیلومتری شاهرود تاریخی محلی 48 تپه چهار قلعه دو تپه برج قدیمی روستای علی آباد در 24 كیلومتری شاهرود تاریخی محلی 49 تپه صلح آباد روستای علی آباد در 24 كیلومتری شاهرود تاریخی محلی 50 برج كاشانه شهر بسطام تاریخی - فرهنگی محلی 51 برج شاهرود دوره صفوی شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 52 برج و باروی بسطام دوره صفوی در بخش بسطام تاریخی - فرهنگی بین المللی 53 برج و باروی قلعه نو خرقان دوره قاجاریه خرقان تاریخی - فرهنگی محلی 54 یخدان خزانه دوره قاجاریه روستای گرمه در غرب روستای قلعه نو خرقان تاریخی - فرهنگی محلی 55 یخدان دوره قاجاریه در نزدیكی روستای مزج تاریخی - فرهنگی محلی 56 یخدان دوره قاجاریه حوالی روستای عباس آباد جاده شاهرود سبزوار تاریخی - فرهنگی محلی 57 حمام چهار سوق دوره صفویه شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 58 حمام حاج تقی دوره قاجاریه شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 59 حمام بازار نو دوره قاجاریه شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 60 حمام بیدآباد اوایل دوره قاجاریه شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 61 حمام امامزاده قطری دوره قاجاریه روستای قطری تاریخی - فرهنگی محلی 62 حمام بسطام دوره قاجاریه بسطام تاریخی - فرهنگی محلی 63 حمام امیریه در امیریه شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 64 حمام خانخودی روستای خانخودی تاریخی - فرهنگی محلی 65 حمام بدشت روستای بدشت 9 كیلومتری شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 66 حمام یونس آباد روستای یونس آباد 9 كیلومتری شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 67 حمام خوبیان روستای خوبیان 84 كیلومتری شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 68 حمام كانتون روستای كانتون تاریخی - فرهنگی محلی 69 مدرسه محمد زمان خان قاجار شاهرود دوره قاجاریه شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 70 مدرسه بیدآباد شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 71 مدرسه ملاآقا دوره قاجاریه در یك فرسنگی خرقان تاریخی - فرهنگی محلی 72 مدرسه بازار شاهرود 1206 ه دوره قاجاریه شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 73 مدرسه شاهرخیه بسطام شهر بسطام پایش بقعه متبركه امامزاده محمد تاریخی - فرهنگی محلی 74 ساختمان بلدیه (موزه شاهرود) اواخر دوره قاجاریه - اوایل دوره پهلوی شهر شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 75 حسینیه روستای مزج روستای مزج تاریخی - فرهنگی محلی 76 برج خشتی روستای مزج روستای مزج تاریخی - فرهنگی محلی 77 كاروانسرای شهر شاهرود شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 78 مدرسه محمد زمان شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 79 امامزاده محمد سرادین قطری بسطام تاریخی - فرهنگی محلی 80 امامزاده حمید و مجید روستای دهملا تاریخی - فرهنگی محلی 81 مسجد محمد زمان خان قاجار دوره قاجاریه شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 82 مسجد امام حسن عسگری (ع) دوره قاجاریه شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 83 مسجد آقا دوره قاجاریه شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 84 مسجد شیخ علی اكبر دوره قاجاریه شاهرود تاریخی - فرهنگی محلی 85 ذخیره گاه زیست كره توران جنوب شرقی شاهرود طبیعی بین المللی 86 جنگل ابر جاده شاهرود به آزاد شهر طبیعی محلی 87 پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق شمال شرقی شاهرود طبیعی بین المللی 88 غار ناروان طبیعی محلی 89 غار ملحدو جنوب غربی روستای دزیان طبیعی محلی 90 غار بند مهار جاده میامی به جاجرم طبیعی محلی 91 غار سوخته كوه بیارجمند جاده میامی به بیارجمند طبیعی محلی 92 غار پیرنما شمال روستای درونه در مسیر جاده مشهد طبیعی محلی 93 غار چاه قندی جنوب شرق شاهرود طبیعی محلی 94 غار خیج شمال شرقی شاهرود حاشیه روستای خیج طبیعی محلی 95 شكارگاه در سطح شهرستان 17 مورد پراكنده طبیعی محلی / ملی

عمده ترین بناهای تاریخی و قدمت آنها در شهرستان شاهرود نام بنا موقعیت جغرافیایی قدمت تاریخی مسجد جامع فرومد فرومد سلجوقی مسجد جهان آباد جهان آباد سلجوقی مسجد محمد آباد محمد آباد سلجوقی مجموعه تاریخی بسطام بسطام سلجوقی بقعه شیخ ابوالحسن خرقانی قلعه نو خرقان ایلخانی كاروانسرای جهان آباد جهان آباد ایلخانی كاروانسرای دهملا دهملا صفویه مسجد امام حسن (ع) شاهرود صفویه كاروانسرای بدشت بدشت صفویه كاروانسرای میامی میامی صفویه كاروانسرای الهاك الهاك صفویه كاروانسرای میاندشت میاندشت صفویه كاروانسرای عباس آباد عباس آباد صفویه كاروانسرای صدرآباد صدرآباد صفویه كاروانسرای محمد آباد محمد آباد صفویه مسجد شیخ علی اكبر شاهرود قاجاریه تكیه زنجیری و مصلی شاهرود قاجاریه مسجد جامع شاهرود 5 ، 6 و 7 هق حمام حاج محمد تقی شاهرود قاجاریه بازار حمام شاهرود قاجاریه حمام سید آباد سید آباد قاجاریه حسینیه آب انبار و مدرسه قلعه شاهرود قاجاریه